STVN – Trong một thế giới kinh tế ngày càng kết nối, hành động áp thuế đơn phương của Mỹ không chỉ tạo ra áp lực đối với các đối tác thương mại, mà còn để lại hệ quả sâu rộng đối với chính nền kinh tế nước này.
TS.Trịnh Xuân Đức
Khi Hoa Kỳ – nền kinh tế hàng đầu thế giới – liên tục áp thuế cao một cách đơn phương lên hàng hóa từ nhiều quốc gia, câu hỏi đặt ra là: ai thực sự được lợi? Bài viết này phân tích hệ lụy từ chính sách thuế quan đơn phương của Mỹ dưới các thời tổng thống gần đây, và những ảnh hưởng sâu rộng đến chuỗi cung ứng toàn cầu, quan hệ thương mại và vai trò lãnh đạo kinh tế của Hoa Kỳ.
Trong hơn một thập niên qua, Hoa Kỳ – cường quốc vốn là kiến trúc sư của trật tự thương mại tự do toàn cầu – lại trở thành bên đi đầu trong việc phá vỡ những nguyên tắc đó. Việc Washington đơn phương áp mức thuế cao đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, châu Âu, Canada hay thậm chí là các đồng minh thân cận, không chỉ phản ánh sự dịch chuyển trong tư duy chiến lược của Nhà Trắng, mà còn tạo ra những hệ lụy sâu rộng cho chính hàng hóa Mỹ, quan hệ kinh tế quốc tế, và lòng tin toàn cầu vào hệ thống thương mại đa phương.
Tự gây sức ép lên hàng hóa Mỹ
Dưới thời Tổng thống Donald Trump, cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung được khởi động năm 2018 với thuế quan đánh lên hơn 360 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, lấy lý do chống lại “cạnh tranh không công bằng”. Tuy nhiên, chính các doanh nghiệp Mỹ lại chịu thiệt hại trước tiên.
Các ngành như ô tô, cơ khí, chế biến thực phẩm vốn phụ thuộc vào nguyên liệu hoặc linh kiện nhập từ Trung Quốc, đã phải đối mặt với chi phí sản xuất tăng cao. Hãng Caterpillar từng cảnh báo các hàng rào thuế quan khiến chi phí đầu vào của họ đội thêm hàng trăm triệu USD mỗi năm.
Phản ứng trả đũa từ Bắc Kinh cũng giáng đòn mạnh vào nông sản Mỹ – đặc biệt là đậu nành, thịt bò và thịt lợn – khiến nông dân ở các bang trung tây như Iowa, Nebraska lao đao.
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, dù thay đổi giọng điệu ngoại giao, chính quyền vẫn duy trì phần lớn các mức thuế thời Trump, với lý do đảm bảo “an ninh chuỗi cung ứng”. Việc này tiếp tục kéo theo hệ lụy: Giá cả trong nước tăng, gián đoạn nhập khẩu, và làm trầm trọng thêm lạm phát giai đoạn 2022–2023.
Các nước bị Mỹ áp thuế cao lập tức mất thị phần tại thị trường Hoa Kỳ. Tuy nhiên, phản ứng của họ không chỉ là trả đũa bằng thuế tương tự, mà còn là tái cấu trúc toàn bộ hướng xuất khẩu.
Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu sang ASEAN và châu Phi, đồng thời phát triển thị trường nội địa. Liên minh châu Âu ký hàng loạt hiệp định thương mại với Nhật Bản, Canada, và thúc đẩy thương mại số. Việt Nam, Mexico trở thành điểm đến thay thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giành lợi thế nhờ vị trí chiến lược và chi phí sản xuất cạnh tranh.
Như vậy, thay vì buộc các đối tác “quay đầu” trở lại thị trường Mỹ, thuế quan lại khiến các nước đa dạng hóa thị trường và giảm phụ thuộc vào nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Làm xói mòn trật tự thương mại toàn cầu
Việc Mỹ đơn phương áp thuế – không thông qua các cơ chế đa phương như WTO – đã đặt ra tiền lệ nguy hiểm, làm suy yếu nghiêm trọng vai trò của các thể chế quốc tế.
Một ví dụ rõ nét là sự tê liệt của Cơ quan Phúc thẩm thuộc WTO – nơi giải quyết tranh chấp thương mại – do Mỹ từ chối bổ nhiệm thẩm phán mới. Hệ quả là các tranh chấp bị đẩy vào vòng xoáy “ăn miếng trả miếng”, thay vì được giải quyết qua thương lượng.
Bên cạnh đó, tâm lý ngờ vực lan rộng giữa các quốc gia khiến hàng loạt hiệp định thương mại tự do lớn bị đình trệ hoặc thiếu động lực – trong đó có Hiệp định đối tác xuyên Đại Tây Dương (TTIP) giữa Mỹ và EU. Nhiều đối tác truyền thống của Mỹ lo ngại rằng mọi thỏa thuận đạt được hôm nay có thể bị đảo ngược vào nhiệm kỳ tổng thống tiếp theo.
Căng thẳng trong quan hệ song phương
Thuế quan không chỉ là công cụ kinh tế, mà còn là tín hiệu chính trị. Nhưng khi sử dụng một cách đơn phương và thiếu phối hợp, nó dễ trở thành tác nhân gây rạn nứt.
Ví dụ điển hình là vụ Mỹ áp thuế lên thép và nhôm từ Canada, EU và Nhật Bản năm 2018 – lấy lý do “an ninh quốc gia” dù đây là các đồng minh thân thiết. Thủ tướng Canada Justin Trudeau khi đó phản ứng mạnh mẽ, coi đó là “một sự xúc phạm không thể chấp nhận”.
Dưới thời Biden, sự căng thẳng phần nào hạ nhiệt, nhưng bản chất vẫn không thay đổi. Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) 2022 – ưu đãi khổng lồ cho xe điện sản xuất tại Mỹ – bị các đối tác như EU và Hàn Quốc xem là hình thức “bảo hộ trá hình”.
Tình trạng này không chỉ gây khó khăn cho các cuộc đàm phán thương mại mới, mà còn ảnh hưởng đến sự phối hợp chiến lược trong các vấn đề khác như an ninh năng lượng, biến đổi khí hậu hay cạnh tranh công nghệ với Trung Quốc.
Không có chiến thắng đơn độc
Trong thế kỷ XXI – nơi chuỗi cung ứng toàn cầu đan xen chặt chẽ – việc sử dụng thuế quan như một công cụ trừng phạt kinh tế đã không còn phát huy hiệu quả lâu dài.
Ngắn hạn, thuế quan có thể gây áp lực lên đối tác thương mại. Nhưng về lâu dài, chính quốc gia khởi xướng cũng chịu hệ quả: mất thị phần xuất khẩu, gia tăng chi phí sản xuất, đánh mất lòng tin chiến lược.
Đặc biệt, với vai trò là trung tâm của trật tự kinh tế hậu chiến, Hoa Kỳ càng cần tránh hành động đơn phương, bởi điều đó không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích trước mắt mà còn làm lung lay vị thế toàn cầu của nước Mỹ.
Trong một thế giới nhiều cực và nhiều khủng hoảng, thượng tôn luật chơi – thay vì viết lại luật theo lợi ích riêng – chính là cách tốt nhất để duy trì vai trò lãnh đạo.
