Giáo sư – Bác sĩ, Thầy thuốc ưu tú, Đại tá Quân y Y Tlam Kbuôr (1925 – 2008), nguyên Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Tây Nguyên. Ông là tấm gương điến hình trong đội ngũ trí thức là con em đồng bào các dân tộc Tây Nguyên đã dành cả cuộc đời cống hiến cho cách mạng.
Nhóm sinh viên người Tây Nguyên yêu nước
Y Tlam Kbuôr là người Êđê. Nhiều người thường gọi ông là Nguyễn Sỹ Lâm, vì đó là tên do cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đặt cho với ý nghĩa là người trí thức của Tây Nguyên. Ông sinh năm 1925, tại buôn Êa Huê, xã Êa Kao, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk. Thiếu thời, người Pháp đưa ông vào học Trường Tiểu học Pháp – Êđê ở Buôn Ma Thuột. 17 tuổi, Y Tlam được chọn đi học tại trường Trung học phổ thông ở Quy Nhơn rồii sau đó là sinh viên Y khoa trường Y khoa Đông Dương Sài Gòn. Tại đây, ông tham gia tổ chức Thanh niên cứu quốc, Hội truyền bá Quốc ngữ tại Bệnh viện Chợ Rẫy.
Vào những dịp nghỉ Tết, nghỉ hè, ông thường về nhà thương tỉnh Đắk Lắk, nay là Bệnh viện Đa khoa Buôn Ma Thuột để thực tập, và được phân công đặc trách khám bệnh cho tù chính trị ở trạm xá nhà lao do Y Som làm y tá trưởng. Y Som là cơ sở cách mạng trong ngành y tế. Từ đó, Y TLam Kbuôr cùng những người bạn cùng trang lứa là, Y Ngông Niê KĐăm; Y Nuê; Y Wang ; Y Bih Aleo .v.v. có nhiệm vụ tuyên truyền giác ngộ cách mạng trong giới trí thức, công chức, công nhân lao động ở Thị xã; trong binh lính và đồng bào buôn làng, vừa tập hợp giáo dục quần chúng, vừa góp phần thanh toán nạn mù chữ.
Lịch sử Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk ghi nhận: “Đây là một bước chuyển biến chính trị rất quan trọng của giới công chức thị xã Buôn Ma Thuột, góp phần đẩy mạnh quá trình chuyển biến cách mạng hơn nữa của đồng bào các dân tộc ở thị xã nói chung dưới sự lãnh đạo của Ủy ban Việt Minh mà các sinh viên Trường Y Khoa Đông Dương về, đã đóng một vai trò quan trọng. Họ đã tổ chức ra các đoàn thể của mình như là một thành viên của Mặt trận… Sinh viên Y khoa Y Tlam được đánh giá là một trong những nhân vật tiêu biểu mà Đảng bộ, chính quyền tỉnh Đắk Lắk mời họp bàn tư vấn về những vấn đề quan trọng của tỉnh những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược”.
Nhà báo Linh Nga Niê KĐăm, con gái của cố bác sĩ Y Ngông Niê Kđăm – một trí thức yêu nước của Tây Nguyên cũng kể lại: Trong hồi ký của ba tôi thì thời trẻ các cụ lão thành cách mạng như Y Som, Y Tlam, Y Nuê, thuở nhỏ họ chơi thân với nhau, họ thường về buôn làng về nghỉ ngơi những ngày lễ tết nên càng gắn bó với nhau trong nhận thức chính trị. Nếu không có lớp trí thức trẻ người dân tộc thiểu số đó thì lực lượng lãnh đạo của Việt Minh sẽ khó khăn gấp bội phần bởi hồi đó lực lượng người kinh rất mỏng.
Ông Phạm Minh Tấn, Phó Bí thư Thường trực tỉnh uỷ Đắk Lắk cho biết: Thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Đắk Lắk có sự đóng góp quan trọng của những trí thức người Êđê, trong việc vận động đồng bào dân tộc thiểu số tham gia ủng hộ Việt Minh giành chính quyền. Họ đã tham gia cách mạng bằng trái tim yêu nước, yêu đồng bào, yêu mảnh đất mình sinh ra và không cam chịu sự xâm lăng. Tấm gương của những trí thức yêu nước như Y Ngông, Y Tlam, Y Bih Aleo, Y Wang .v.v. đã góp phần viết nên trang sử hào hùng của Đảng bộ tỉnh nhà.
Hòa bình lập lại, ông Y Tlam Kbuôr được điều động ra miền Bắc làm Trưởng ban quân y Ban đại diện Liên khu 5, với nhiệm vụ bảo đảm quân y phục vụ quân đội theo tình hình và nhiệm vụ mới với cương vị là Chủ nhiệm khoa nội cán bộ Trung cao cấp, Viện Quân y 108 – Hà Nội. Tháng 9 năm 1960 ông được Quân đội cử sang Liên Xô học chuyên khoa tiêu hóa tại Học Viện Hàn lâm Quân y Kirốp Lêningrat (Liên Xô cũ). Sau khi về nước, ông được cử giữ chức Phó Viện trưởng kiêm Tổng Chủ nhiệm khoa nội Viện Quân y 103. Năm 1964, dù dang dở với luận án tiến sĩ nghiên cứu về 200 ca bệnh đường tiêu hóa vùng nhiệt đới, ông vẫn trở lại chiến trường miền Nam và đảm nhận những chức vụ quan trọng như: Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Miền Trung Trung Bộ – Khu 5; Hiệu trưởng Trường đào tạo bác sĩ chuyên tu Miền Trung Trung bộ – Khu 5. Năm 1970 ông lại được điều động ra miền Bắc làm Phó Viện trưởng kiêm Chủ nhiệm nội khoa (Viện quân y 103) kiêm Chủ nhiệm bộ môn Nội. Sau khi miền Nam được giải phóng, ông được điều động trở về tiếp quản Tổng Y viện Cộng hòa tại Sài Gòn (nay là Bệnh viện 175) với cương vị là Giám đốc. Tháng 11-1977, ông là Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Tây nguyên.
Kí ức về Giáo sư YTlam Kbuôr
Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Đình Thi, nguyên giảng viên trường Đại học Tây Nguyên nhớ lại: Ông là người lính nên phong cách rất nhanh nhẹn quyết đoán. Ông triển khai việc gì cũng sát sao cũng gọn gàng. Hàng ngày ông làm việc ở trường, tối ông cùng với giảng viên của trường đi thăm nơi ăn nghỉ của sinh viên, ông ăn cơm với sinh viên nội trú, chơi bóng chuyền với mọi người, làm ruộng với sinh viên, chăm lo từ việc nhỏ…
Nhà giáo Ưu tú Bùi Xuân Chất, nguyên giảng viên Trường Đại học Tây Nguyên cũng tâm sự: Ông Y Tlam có phong cách nói chuyện rất dí dỏm. Mỗi lần trường có phái đoàn nước ngoài vào thăm, họ đều vui cười và đứng dậy vỗ tay tán thưởng những câu bông lơn của ông. Sự lạc quan của ông cũng là liều thuốc tinh thần để điều hành hoạt động của ngôi trường khi cơ sở vật chất không có gì.
Năm 1986, đôi chân của chàng trai Ê Đê “da nâu mắt sáng vóc dáng hiền hoà” mới chịu ngơi nghỉ trên cương vị chuyên viên cao cấp của Sở Y tế Tp. Hồ Chí Minh. Thầy thuốc Ưu tú, Đại tá Y Tlam Kbuôr – Nguyễn Sỹ Lâm – cán bộ lão thành Cách mạng đã chứng minh bản chất của một người lính “nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua”. Cuộc đời ông là những chuyến đi, ra Bắc, vào Nam, lên Tây Nguyên, về đồng bằng. Ông đi trong lửa đạn chiến tranh, đi kháng chiến để cứu nước, và đi để kiến thiết xây dựng quê hương. Ông cứ mãi đi cho đến đầu mùa rẫy năm 2008, cánh chim K’Tia của núi rừng Tây Nguyên mới chịu đậu ở cõi ông bà, sau những giờ phút hiếm hoi trở về thăm buôn làng để gặp lại đồng bào của mình. Nhà báo Linh Nga Niê KĐăm kể rằng: “Người ta biết đến Giáo sư Y TLam là người hiệu trưởng đầu tiên từ những ngày đầu mới thành lập trường Đại học Tây Nguyên, nhưng ít ai biết rằng ông là người đầu tiên kết hợp giữa khoa học hiện đại với dân gian để cho ra đời những bài thuốc phòng và chữa bệnh sốt rét hiệu quả. Căn bệnh từng là nỗi khiếp sợ của người dân Tây Nguyên kéo dài hàng thế kỷ đến nay mới được thanh toán… Người trí thức ấy đã để lại cho hậu thế tinh thần Đông Tây Y kết hợp trong bảo vệ sức khoẻ.”.
Tiến sĩ Nguyễn Thanh Trúc – Hiệu trưởng trường Đại học Tây Nguyên cho biết: Từ ngày đầu thành lập, Trường Đại học Tây Nguyên chỉ có 6 chuyên ngành đào tạo của 4 khoa: Sư phạm, Y dược, Nông lâm và Lâm nghiệp. Đến nay, Trường đã trở thành trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ góp phần quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho vùng Tây Nguyên, Duyên hải Nam Trung Bộ và các nước Lào, Campuchia. Ngôi trường đại học đầu tiên trên vùng đất Cao nguyên đã có đóng góp thật sự to lớn cùng với sự phát triển chung về các mặt kinh tế – xã hội của vùng đất Tây Nguyên.
Con đường mà Trường Đại học Tây Nguyên hôm nay đang đi hẳn là ở nơi cao xanh kia, người Hiệu tưởng đầu tiên ấy sẽ rất hài lòng./.
Xuân Hòa
