STVN – Một trong những tác phẩm phân tích tâm lý nổi tiếng của Alfred Adler. Được coi là một trong những tác phẩm hiếm hoi vạch ra những ảnh hưởng của những trải nghiệm từ thơ ấu, hay những bước dạo đầu đời, Adler thông qua tác phẩm có mong muốn con đường trưởng thành của một người và cách chúng ta hoặc sử dụng hoặc vượt qua nó để hòa nhập với thế giới.
“ – Ta đã tìm được vài viên đá thuần khiết, sạch ác ý. Hãy cùng ta xây dựng tòa tháp và thế giới này
– Cháu không thể. Những hòn đá có thể không có ác ý, nhưng cháu thì có” (1)
(Thiếu niên và chim Diệc)
Quyền lực của “ấn tượng đầu tiên”
Trong bộ phim Thiếu Niên Và Chim Diệc, có một cậu bé tên Mahito đã lấy đá đá tự đập vào đầu mình đến chảy máu, sau khi trải qua một ngày ở ngôi trường mới bị bạn học kỳ thị và bắt nạt. Thế là sau đó, cậu nhận được bao bọc và sự chăm sóc bởi gia đình và nhà trường nhiều đến nỗi, hoàn toàn chẳng có nguy cơ nào từ bên ngoài có thể đả thương cậu được.
Thế rồi, người ta nhận ra, bị bắt nạt không phải lý do Mahito tự làm bị thương mình. Mahito đáng thương cảm thấy cần có một vết thương trên da thịt, hiển hiện, rõ ràng, đủ nghiêm trọng và đủ gây nhức nhối để những người xung quanh phải cảm thấy hối hận vì đã không thực sự dành cho cậu sự quan tâm mà cậu muốn. Đó là lựa chọn phơi bày vết thương từ bên trong ra bên ngoài để tuyên án những kẻ trước nay vẫn tự tin rằng họ đã làm tròn trách nhiệm của mình. Đó là một lựa chọn ác ý.
Lý giải cho hiện tượng này, trong sách Hiểu Về Cuộc Đời – tác phẩm được trích dẫn bởi rất nhiều tác giả nổi tiếng, như Dale Carnegie, nhà tâm lý học Alfred Adler chỉ ra rằng đó là di chứng của một tuổi thơ thiếu vắng mối liên kết với xã hội và không thoát khỏi được bóng ma vị kỷ của mình.
Alfred Adler không phải là một cái tên quá phổ biến ngày nay, nhưng khi nhắc tới một trong những nhà triết học và tâm lý học vĩ đại nhất, tên tuổi ông luôn được nhắc đến, như là một đại diện của trường phái tâm lý học cá nhân Hiểu Về Cuộc Đời là một trong những tác phẩm phân tích tâm lý nổi tiếng của ông. Được coi là một trong những tác phẩm hiếm hoi vạch ra những ảnh hưởng của những trải nghiệm từ thơ ấu, hay những bước dạo đầu đời, Adler thông qua tác phẩm có mong muốn con đường trưởng thành của một người và cách chúng ta hoặc sử dụng hoặc vượt qua nó để hòa nhập với thế giới.
Giống như Mahito, mỗi người đều có một hoặc nhiều nỗi ám ảnh khôn nguôi từ tuổi ấu thơ. Adler hình dung chúng như mỏ neo: chiếc neo đó có thể là bất cứ điều gì, là nỗi đau hoặc niềm vui, là bất cứ ấn tượng nào đến với bạn đầu tiên, khi bạn chỉ là một đứa trẻ. Đó có thể là ấn tượng về một ông bố bạo lực, gia trưởng, một bà mẹ hay nổi giận vô cớ. Đó còn có thể là mặc cảm tự sinh trong một cơ thể khiếm khuyết: mất tay chân hoặc mù, câm, điếc. Tóm lại, bạn giống như con chim mới phá vỏ đã nhận ngay “cái” mình thấy đầu tiên là mẹ. Nếu là chiếc thuyền, bạn sẽ không vươn ra được biển lớn, bởi có một chiếc mỏ neo luôn bám chắc dưới kia luôn giữ cho bạn an toàn. Bạn luôn bị chúng chi phối, mà bản thân chúng cũng dựa vào bạn mà tồn tại lâu dài. Đó là một mối quan hệ ràng buộc.
“Khi nguyên mẫu – chính là tính cách ban đầu thể hiện một mục tiêu – được hình thành, cá nhân sẽ được định hướng theo một hướng nhất định. Điều này cho phép chúng ta dự đoán điều gì sẽ xảy ra sau này trong cuộc sống. Từ đó trở đi nhận thức của các cá nhân có thể sẽ rơi vào khuôn mẫu mà họ đã thiết lập cho bản thân mình. Trẻ em sẽ nhận thức các tình huống theo sơ đồ nhận thức cá nhân – nghĩa là chúng sẽ nhìn nhận thế giới thông qua thành kiến của mục tiêu và sở thích của riêng mình.”
Tự ti hay ưu việt
“Một mặt, chính logic cá nhân của tôi đã tạo nên con người tôi, khiến tôi trở nên độc nhất.”
Adler rất giỏi đối việc tạo ra các mê cung dẫn dắt người khác trong thế giới tinh thần. Dường như, với ông, bản chất con người là sinh vật sống để nhớ, mà cũng vì nhớ mà bám lấy cuộc đời. Con người bị kết án luôn phải đối mặt với một nhân dạng từ dĩ vãng, trong khi bản thân bất lực: chỉ có thể đứng trời chồng, lặng thinh, chỉ nhìn đó, không tiến không lùi, như hai thế giới nhưng chung một tâm hồn.
Ngoài đời thực, đó chính là sự đối diện với cộng đồng xã hội khi lớn và bắt đầu định hình tính cách từ những trải nghiệm tuổi thơ. Từ đây, Adler lại phân ra hai thái độ đối với xã hội mà ông gọi là phức cảm tự ti và phức cảm ưu việt.
Những đứa trẻ vượt qua giai đoạn này, thì sẽ hòa nhập. Nếu không, sẽ trở thành một con người luôn coi người khác như kẻ thù, mãi mãi chìm đắm trong thế giới vị kỷ của mình.
Có người luôn sợ nhìn thẳng mặt ai đó, sợ nói chuyện, vì đã từng một thời bị soi mói, móc mỉa từng giây từng phút. Vậy là họ đã thất bại từ bước dạo đầu.
Có những người sinh bản tính cáu bẩn. Họ dễ nhạy cảm trước những ác ý hiện trên bộ tịch người khác, dù chỉ thoáng qua. Họ không kiểm soát được cảm xúc của mình, luôn thường trực nỗi sợ về một khu rừng tăm tối nơi bản thân luôn là con mồi.
Có người học được cách sử dụng chính mình như thao túng người khác. Khóc lóc, giận dữ, buồn bã, cáu giận,… và lặp đi lặp lại chúng để khiến người khác chú ý. Nếu là nữ, đó sẽ là sự khơi gợi cảm giác nâng niu, che chở. Nếu là nam, đó sẽ là những dấu hiệu đầu tiên của tính gia trưởng.
Cuộc ganh đua giành thế thượng phong giữa phức cảm tự ti và ưu việt luôn khốc liệt, nhưng tựu trung lại, mục đích chung giữa chúng đều để ngăn chặn sự ra đời của cảm giác lạc loài. Đó là khi một người bước vào thế giới với tâm hồn không gợn đục, không chỉ dẫn, nhưng dễ tan vỡ, để rồi phải tự cô lập mình để từ chối mọi va chạm xã hội. Theo Adler, có những người rất thông minh và nhạy cảm, nên cảm nhận về con người luôn khiến họ thất vọng, đau đớn, đến mức chối bỏ tính người, trở thành cái bóng chạy dài. Rồi cái gì đến phải đến, cuộc sống mà không có động lực chỉ dẫn đến ngõ cụt, sẽ là tự diệt hoặc là sa đọa, và thế là hết.
“Nếu quan sát một gia đình có những đứa trẻ kém phát triển, chúng ta sẽ thấy rằng mặc dù tất cả chúng đều có vẻ thông minh (theo nghĩa là nếu bạn hỏi một câu hỏi thì chúng sẽ đưa ra câu trả lời đúng), chúng lại có cảm giác tự ti mạnh mẽ.”
Mò mẫm tìm đường
Trong cuốn sách, Alfred Adler dành một phần lớn để bàn luận về ảnh hưởng của trải nghiệm tuổi thơ, tuy nhiên, không bởi vậy mà ông cho rằng tương lai của một người luôn bị bó chặt chỉ trong quá khứ của người ấy.
Lý thuyết của Alfred Adler trình bày rõ ràng một quan điểm rằng: Những gì diễn ra trong quá khứ không quyết định việc bạn quyết định lựa chọn lối sống nào cho hiện tại và tương lai. Ông chấp nhận sự tồn tại của những ký ức tuổi thơ xấu và ảnh hưởng to lớn của chúng, nhưng cũng đồng thời tin rằng con người có ý chí để vượt lên chúng. Giữa tương lai và quá khứ hiện diện một sợi dây ngăn cách mỏng – chỉ cứa nhẹ là đứt, không có liên hệ, không có tác động qua lại, nhưng đổi lại cũng có may rủi: ta rất có thể sẽ trở lại thành chú chim lạc mẹ, mất điểm dựa, mất phương hướng.
Trong thực tiễn, cách hoá giải là chấp nhận và thông cảm, nhưng không phải ai cũng có đủ dũng khí để làm, mà để làm được thì cần cả một quá trình chất vấn nội tâm liên tục và nghiêm túc. Hoặc đưa ra các giải pháp thực tiễn, như thay đổi môi trường sống, lựa bạn mà chơi, hoặc đi tìm một thần tượng mới làm kim chỉ nam, với tiền đề là phế tích của thần tượng cũ phải bị đánh sụp. Nói chung, để triệt để phế bỏ một nỗi ám ảnh, cần thiết phải có một trải nghiệm tích cực đủ mạnh mẽ thế vào.
CHÚ THÍCH
(1): Đoạn thoại này được người viết bài dịch từ tiếng Anh. Nguyên văn:
“- I found some pure stones without any malice in them. Please, build your tower and continue this world.
– I can’t. The stones may not have malice, but I still have malice inside me.”
