STVN – Quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc đã có những bước phát triển nhanh trong khoảng gần hai thập niên gần đây. Trung Quốc hiện là đối tác kinh tế bên ngoài quan trọng nhất của Campuchia, điều đó cho thấy Campuchia nỗ lực để biến quan hệ hai nước thành “Láng giềng tốt, bạn bè tốt, anh em tốt, đối tác tốt”.
Ts.Trịnh Xuân Đức
Mối quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc đang trải qua những diễn biến phức tạp, làm dấy lên lo ngại về khả năng tái hiện những kịch bản đen tối của thế kỷ 20. Các động thái ngoại giao và kinh tế gần đây giữa hai nước đã thu hút sự chú ý đặc biệt của cộng đồng quốc tế. Liệu lịch sử có lặp lại, khi những căng thẳng và xung đột trong quá khứ vẫn còn ám ảnh?
Campuchia – Trung Quốc thế kỷ 20
Trong thế kỷ 20, Trung Quốc đã đóng một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Khmer Đỏ và gây ra cuộc chiến tranh Campuchia – Việt Nam (1975-1979). Năm 1970, Tướng Lon Nol lật đổ Quốc trưởng Norodom Sihanouk, đưa Campuchia vào chế độ Cộng hòa Khmer, gây ra cuộc nội chiến giữa quân đội chính phủ Lon Nol và lực lượng Khmer Đỏ do Pol Pot lãnh đạo. Trung Quốc, trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh và cạnh tranh với Liên Xô, bắt đầu hỗ trợ Khmer Đỏ về vũ khí, tài chính và huấn luyện quân sự. Sự hỗ trợ này bao gồm cung cấp vũ khí, đạn dược, trang thiết bị quân sự, tài chính và các căn cứ quân sự ở miền nam Trung Quốc cho Khmer Đỏ sử dụng để huấn luyện và tập kết quân đội. Trên trường quốc tế, Trung Quốc cũng hỗ trợ chính trị cho Khmer Đỏ, công nhận họ là chính phủ hợp pháp của Campuchia.
Mục đích của Trung Quốc khi hỗ trợ Khmer Đỏ là để làm suy yếu Việt Nam, nước đang liên minh với Liên Xô, và cài đặt một chính phủ thân Trung Quốc tại Campuchia. Ngoài ra, Trung Quốc còn muốn tạo ra một vùng đệm giữa Trung Quốc và Việt Nam và chống lại ảnh hưởng của Liên Xô tại Đông Nam Á. Hậu quả của những hành động này rất nghiêm trọng. Năm 1975, Khmer Đỏ giành chiến thắng trong nội chiến Campuchia, lên nắm quyền và thực hiện chế độ diệt chủng tàn bạo, gây ra cái chết của khoảng 2 triệu người dân Campuchia. Trước mối đe dọa từ Khmer Đỏ và sự hậu thuẫn của Trung Quốc, Việt Nam đã tiến quân vào Campuchia năm 1978, lật đổ chế độ Khmer Đỏ. Đáp lại, Trung Quốc tấn công Việt Nam dọc biên giới phía bắc vào năm 1979 để “dạy bài học” cho Việt Nam, dẫn đến Chiến tranh biên giới Việt Nam – Trung Quốc năm 1979. Sự hỗ trợ của Trung Quốc đối với Khmer Đỏ là một yếu tố quan trọng dẫn đến chiến tranh Campuchia – Việt Nam và gây ra nhiều đau khổ cho người dân hai nước. Hậu quả của cuộc chiến tranh này vẫn còn ảnh hưởng đến khu vực cho đến ngày nay.
Sau khi Khmer Đỏ nắm quyền vào năm 1975, Campuchia dưới sự lãnh đạo của Pol Pot đã theo đuổi chủ nghĩa cộng sản cực đoan, chủ trương cô lập Campuchia khỏi thế giới bên ngoài và thực hiện cải cách ruộng đất, tập thể hóa nông nghiệp một cách triệt để. Do mâu thuẫn về ý thức hệ và tranh chấp lãnh thổ, Khmer Đỏ liên tục thực hiện các hành động khiêu khích và tấn công biên giới Việt Nam, điển hình là vụ thảm sát người Việt tại biên giới Tây Nam năm 1978, đẩy căng thẳng giữa hai nước lên đỉnh điểm. Chiến tranh Campuchia – Việt Nam nổ ra vào năm 1979 khi quân đội Việt Nam tiến vào Campuchia lật đổ chế độ Khmer Đỏ, đưa Campuchia vào tình trạng bất ổn kéo dài, ảnh hưởng nặng nề đến đời sống kinh tế và xã hội của người dân. Sau khi Khmer Đỏ bị lật đổ, Campuchia trải qua giai đoạn hỗn loạn và nội chiến kéo dài cho đến khi Hiệp định Hòa bình Paris được ký kết năm 1991, chấm dứt chiến tranh và mở ra tiến trình hòa bình mới cho Campuchia. LHQ tổ chức bầu cử tự do năm 1993, đưa Campuchia lên con đường xây dựng nền dân chủ và pháp quyền, dù nền kinh tế Campuchia vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức.
Bản đồ chiến tranh
Năm 1978, Trung Quốc chỉ đạo Campuchia tấn công Việt Nam nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của Việt Nam ở Campuchia, “dạy cho Việt Nam một bài học” vì sự can thiệp vào Campuchia và thể hiện sức mạnh quân sự của mình. Vào tháng 2 năm 1978, Trung Quốc tăng cường viện trợ quân sự cho Khmer Đỏ, và vào tháng 4, Khmer Đỏ tấn công Đồng Tháp Mười, An Giang, Tây Ninh. Đến tháng 12 năm 1978, Trung Quốc tấn công Việt Nam trên toàn tuyến biên giới phía Bắc, gây ra chiến tranh biên giới Tây Nam. Cuộc chiến này gây thiệt hại nặng nề về người và của cho cả hai phía, nhưng Việt Nam đã đẩy lùi quân Trung Quốc và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, mặc dù quan hệ Việt Nam – Trung Quốc xấu đi nghiêm trọng. Cuộc chiến này cũng góp phần giúp Campuchia thoát khỏi chế độ diệt chủng Pol Pot. Sự kiện Trung Quốc chỉ đạo Campuchia tấn công Việt Nam là hành động xâm lược phi nghĩa, vi phạm luật pháp quốc tế. Việt Nam đã chiến thắng trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, thể hiện bản lĩnh và tinh thần yêu nước của dân tộc, và sự kiện này là bài học lịch sử đắt giá, nhắc nhở Việt Nam cần luôn đề cao cảnh giác, giữ gìn và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ. Chiến thắng trong cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam đã thể hiện bản lĩnh và tinh thần yêu nước của quân và dân Việt Nam, đồng thời góp phần giải phóng nhân dân Campuchia khỏi chế độ diệt chủng tàn bạo.
Hình ảnh chiến tranh
Campuchia – Trung Quốc thế kỷ 21
Trong thế kỷ 21, Campuchia đã có những thay đổi đáng chú ý trong chính sách, thể hiện sự hợp tác ngày càng chặt chẽ với Trung Quốc. Campuchia mở cửa đầu tư, cho phép Trung Quốc đầu tư mạnh mẽ vào đất nước, tạo nên bước ngoặt quan trọng trong quan hệ song phương và mở ra nhiều cơ hội cũng như thách thức cho Campuchia. Hợp tác quân sự giữa hai nước được thể hiện qua các hoạt động như tập trận chung Rồng Vàng, diễn ra thường niên từ năm 2016 và ngày càng quy mô hơn, với lần tập trận gần nhất vào tháng 5/2024 thu hút hơn 2.000 binh sĩ tham gia. Trung Quốc cũng cung cấp viện trợ quân sự cho Campuchia với các trang thiết bị hiện đại như xe bọc thép, trực thăng, tàu chiến và pháo tự hành, đồng thời cử huấn luyện viên sang huấn luyện quân đội Campuchia, và ngược lại, Campuchia cũng gửi học viên sang Trung Quốc học tập.
Địa bàn Trung Quốc
Hoạt động của Trung Quốc tại Sihanoukville càng khẳng định sự hiện diện quân sự đáng kể của nước này. Các nguồn tin cho biết Trung Quốc đã thiết lập một đồn trú quân sự tại đây với khoảng 200 đến 300 binh sĩ. Trung Quốc còn thường xuyên neo đậu tàu chiến và tàu vận tải, bao gồm cả tàu sân bay trực thăng và tàu khu trục, tại cảng Sihanoukville. Những hoạt động này đã gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, dấy lên lo ngại về ý định thực sự của Trung Quốc trong khu vực. Có nhiều lý do tiềm ẩn đằng sau sự gia tăng hiện diện quân sự này, bao gồm bảo vệ các lợi ích kinh tế của Trung Quốc tại Campuchia, mở rộng ảnh hưởng trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và đối phó với ảnh hưởng của Hoa Kỳ.
Một trong những dự án hợp tác nổi bật giữa Campuchia và Trung Quốc là kênh đào Funan Techo, dự kiến hoàn thành vào năm 2028. Kênh đào này sẽ nối sông Mekong với Vịnh Thái Lan và có chiều dài 180km. Với các thông số kỹ thuật như bề rộng 100m ở thượng nguồn và 80m ở hạ nguồn, chiều sâu 5,4m và sức chứa tàu hàng lên đến 5.000 tấn vào mùa mưa, kênh đào này hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích kinh tế, giao thương và du lịch cho Campuchia. Tuy nhiên, cũng có nhiều lo ngại về tác động môi trường và an ninh nước mà kênh đào này có thể gây ra, bao gồm xâm nhập mặn, thay đổi dòng chảy và ảnh hưởng đến hệ sinh thái cùng đa dạng sinh học của khu vực.
Một số ý kiến cho rằng kênh đào Funan Techo có thể trở thành một “vạn lý trường thành” mới của Campuchia nhằm hạn chế ảnh hưởng của Việt Nam trong khu vực. Kênh đào này sẽ tạo điều kiện cho Campuchia tăng cường giao thương với Trung Quốc và các nước khác qua Vịnh Thái Lan, giảm phụ thuộc vào Việt Nam. Tuy nhiên, điều này cũng có thể dẫn đến căng thẳng và bất ổn trong khu vực, đặc biệt là về vấn đề an ninh nước và môi trường. Do đó, cần có sự hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin giữa các nước liên quan để đảm bảo sử dụng bền vững nguồn nước sông Mekong, duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực.
Kênh đào Funan Techo là một dự án lớn với nhiều tiềm năng phát triển kinh tế cho Campuchia. Tuy nhiên, trước khi triển khai dự án, cần có đánh giá kỹ lưỡng về tác động môi trường và an ninh nước. Hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin sẽ là chìa khóa để đảm bảo sử dụng bền vững nguồn nước Mekong và duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực. Sự hợp tác ngày càng chặt chẽ giữa Campuchia và Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự và kinh tế, chắc chắn sẽ có ảnh hưởng sâu rộng đến tình hình khu vực và cần được theo dõi chặt chẽ để đảm bảo lợi ích chung cho tất cả các bên liên quan.
Kênh đào Funan Techo
Nhận định về mối quan hệ Campuchia – Trung Quốc và tác động tiềm ẩn đến Việt Nam
Qua bốn mươi năm nhìn lại, từ năm 1974 đến năm 2024, có thể thấy rõ rằng Trung Quốc tiếp tục sử dụng chiến thuật “nước thứ ba” để gây ảnh hưởng và gia tăng áp lực lên Việt Nam. Chiến thuật này thể hiện qua nhiều hành động khác nhau. Đầu tiên, Trung Quốc kích động các nước láng giềng của Việt Nam. Trung Quốc có thể lợi dụng các mâu thuẫn, tranh chấp lãnh thổ hoặc biển đảo giữa Việt Nam và các nước láng giềng khác để kích động căng thẳng, tạo cớ gây sức ép hoặc can thiệp vào nội bộ Việt Nam. Thứ hai, Trung Quốc có thể bí mật cung cấp tài chính, vũ khí và hỗ trợ các nhóm ly khai, chống đối chính phủ Việt Nam nhằm gây bất ổn và phá hoại sự ổn định chính trị, xã hội. Thứ ba, Trung Quốc vận động và gây sức ép lên các tổ chức quốc tế để đưa ra những quyết định bất lợi cho Việt Nam, chẳng hạn như trong các vấn đề liên quan đến Biển Đông. Thứ tư, Trung Quốc sử dụng chiến tranh thông tin, thông qua các kênh truyền thông và mạng xã hội để lan truyền thông tin sai lệch, xuyên tạc sự thật, kích động thù địch và chia rẽ nội bộ Việt Nam.
Mục đích chính của Trung Quốc khi sử dụng chiến thuật “nước thứ ba” này nhằm yếu thế và cô lập Việt Nam trên trường quốc tế, khiến Việt Nam gặp khó khăn trong việc hội nhập và hợp tác với các nước khác. Đồng thời, Trung Quốc muốn gây sức ép buộc Việt Nam phải nhượng bộ trong các vấn đề tranh chấp, đặc biệt là vấn đề Biển Đông. Về lâu dài, Trung Quốc có tham vọng kiểm soát và chi phối Việt Nam, biến Việt Nam thành một quốc gia phụ thuộc về kinh tế, chính trị và quân sự. Chiến thuật “nước thứ ba” của Trung Quốc là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh, chủ quyền và lợi ích quốc gia của Việt Nam. Vì vậy, Việt Nam cần có những biện pháp hiệu quả để đối phó với chiến thuật này.
Việt Nam cần tăng cường đoàn kết nội bộ, toàn dân đoàn kết, đồng lòng, chung tay góp sức bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ và biển đảo của Tổ quốc. Các cơ quan chức năng cần nâng cao cảnh giác, chủ động phát hiện và ngăn chặn các hoạt động của Trung Quốc nhằm gây ảnh hưởng và áp lực lên Việt Nam. Việt Nam cần tiếp tục mở rộng và phát triển quan hệ hợp tác với các nước trong khu vực và trên thế giới để tăng cường vị thế và ảnh hưởng quốc tế của mình. Ngoài ra, Việt Nam cần tập trung phát triển kinh tế, khoa học kỹ thuật, quốc phòng và an ninh để nâng cao sức mạnh quốc gia, tạo nền tảng vững chắc để bảo vệ Tổ quốc. Việt Nam có đầy đủ bản lĩnh, quyết tâm và năng lực để bảo vệ vững chắc chủ quyền, lãnh thổ và biển đảo của mình trước mọi âm mưu và hành động xâm lược, phá hoại của kẻ thù.
Quan hệ Campuchia – Trung Quốc cũng trải qua nhiều biến động trong thế kỷ 20, đặc biệt là do sự can thiệp của Trung Quốc vào nội bộ Campuchia và chiến tranh biên giới Tây Nam. Sang thế kỷ 21, Campuchia thay đổi chính sách, hướng đến hợp tác chặt chẽ với Trung Quốc trên nhiều lĩnh vực, bao gồm cảng biển, cơ sở hạ tầng và thủy lợi. Việc hợp tác này mang lại lợi ích kinh tế cho Campuchia, nhưng cũng dấy lên lo ngại về ảnh hưởng đến Việt Nam, đặc biệt là dự án xây dựng kênh đào Funan. Dự án này có thể tác động tiêu cực đến nguồn nước, môi trường và an ninh quốc gia của Việt Nam, đòi hỏi cần được theo dõi và đánh giá kỹ lưỡng.
Cần đánh giá khách quan và toàn diện về mối quan hệ Campuchia – Trung Quốc và những tác động tiềm ẩn đến Việt Nam. Việc hợp tác cần dựa trên lợi ích chung, tôn trọng luật pháp quốc tế và đảm bảo an ninh khu vực. Việt Nam cần theo dõi sát sao diễn biến dự án kênh đào Funan và có biện pháp bảo vệ lợi ích quốc gia. Mối quan hệ Campuchia – Trung Quốc có cả khía cạnh hợp tác và cạnh tranh, đòi hỏi Việt Nam cần có chiến lược ngoại giao phù hợp để bảo vệ lợi ích quốc gia và đảm bảo an ninh khu vực.
