Giới thiệu cuốn sách “Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp tập 1: Mô hình toán lan truyền ô nhiễm không khí”.

STVN – Giới thiệu cuốn sách “ Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp” tập 1. Đây là tài liệu chuyên sâu dành cho các chuyên gia, kỹ sư và sinh viên trong lĩnh vực môi trường. Cuốn sách tập trung vào mô hình toán lan truyền ô nhiễm không khí, cung cấp kiến thức nền tảng, công cụ phân tích và các ứng dụng thực tế trong đánh giá tác động môi trường.

Ths. Nguyễn Công Minh

Trong bối cảnh ô nhiễm không khí đô thị và công nghiệp ngày càng phức tạp, việc ứng dụng đúng mô hình toán học trong đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trở thành yêu cầu bắt buộc để đảm bảo tính khoa học và hiệu quả quản lý. Cuốn sách “Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp – Tập 1: Mô hình toán lan truyền ô nhiễm không khí” là tài liệu chuyên sâu đầu tiên tại Việt Nam hệ thống hóa đầy đủ mô hình lan truyền khí thải cho mọi loại nguồn ô nhiễm, phục vụ trực tiếp cho lập và thẩm định báo cáo ĐTM. Bài viết sau đây giới thiệu nội dung, định hướng và giá trị thực tiễn mà cuốn sách mang lại cho cộng đồng kỹ thuật môi trường.

Đánh giá tác động môi trường (Environmental Impact Assessment – EIA, hay ĐTM theo cách gọi tại Việt Nam) là công cụ quan trọng trong quản lý môi trường hiện đại, giúp định hướng phát triển bền vững cho các dự án kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, hiệu quả của ĐTM phụ thuộc rất lớn vào chất lượng kỹ thuật của các phương pháp được sử dụng, đặc biệt là việc mô phỏng lan truyền ô nhiễm không khí từ các nguồn phát thải. Trong thực tế, nhiều báo cáo ĐTM vẫn còn mang tính hình thức, chưa khai thác hết tiềm năng của mô hình toán học do thiếu kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tiễn.

Trước nhu cầu cấp thiết đó, cuốn sách “Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp – Tập 1: Mô hình toán lan truyền ô nhiễm không khí” ra đời như một công cụ hỗ trợ thiết thực, không chỉ cung cấp lý thuyết nền tảng mà còn hướng dẫn chi tiết cách áp dụng mô hình vào các tình huống thực tế tại Việt Nam.

ĐTM – Thành quả và những khoảng trống kỹ thuật cần lấp đầy Trong hai thập kỷ qua, báo cáo ĐTM đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các dự án có nguy cơ ảnh hưởng đến môi trường. Những thành quả đáng ghi nhận như hệ thống xử lý nước thải, thiết kế lại nhà máy, vùng đệm sinh thái, và quy hoạch khu dân cư đã góp phần hạn chế ô nhiễm và cải thiện môi trường sống. Tuy nhiên, một vấn đề kỹ thuật then chốt còn bị xem nhẹ: mô hình hóa lan truyền khí thải – công cụ duy nhất giúp dự báo, lượng hóa và kiểm chứng phạm vi ảnh hưởng của ô nhiễm không khí.

Nhiều báo cáo hiện nay vẫn dựa trên sao chép mô hình có sẵn, sử dụng công thức không phù hợp với đặc điểm nguồn phát thải, hoặc không xác định rõ điều kiện khí tượng và tham số đầu vào. Điều này không chỉ làm sai lệch kết quả mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyết định đầu tư, công tác thẩm định và giám sát sau ĐTM.

Vai trò cốt lõi của mô hình toán trong ĐTM

Mô hình lan truyền khí thải không đơn thuần là một công cụ tính toán, mà là nền tảng khoa học cho toàn bộ nội dung phân tích tác động không khí trong báo cáo ĐTM. Việc mô phỏng chính xác sự phân bố nồng độ ô nhiễm theo thời gian, không gian và điều kiện khí quyển cho phép đánh giá đầy đủ các kịch bản phát thải, so sánh với các ngưỡng tiêu chuẩn (QCVN, WHO, EPA) và đề xuất các biện pháp kiểm soát tương ứng.

Trong sách, mô hình Gaussian (Sutton), Gifford–Hanna, Box Model, và nhiều phương trình điều chỉnh đã được giới thiệu, cùng công thức, ví dụ tính toán cụ thể và đồ thị minh họa cho từng loại nguồn: điểm – đường – diện – thể tích – di động – mùi khó chịu.

Biểu đồ nồng độ ô nhiễm lan truyền từ nguồn điểm – mô hình Gaussian

Giới thiệu nội dung và giá trị thực tiễn của cuốn sách

Tập 1 của bộ sách “Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp” gồm 9 chương, trình bày hệ thống từ lý thuyết cơ bản đến công thức tính và hướng dẫn ứng dụng mô hình hóa khí thải. Các nội dung bao gồm:

Chương 1–2: Cơ sở pháp lý và phương pháp luận ĐTM hiện hành
Chương 3–7: Mô hình lan truyền ứng với từng loại nguồn thải
Chương 8: Mô hình đặc biệt cho mùi khó chịu – vấn đề đang nổi lên trong giám sát môi trường đô thị
Ví dụ minh họa từ thực tiễn Việt Nam: mỏ than lộ thiên, sân bay, nhà máy xử lý rác, khu công nghiệp…
Ưu điểm vượt trội của cuốn sách:
Lý thuyết mô hình hóa được giải thích rõ ràng, có dẫn nguồn tài liệu gốc;
Có bảng tra nhanh hệ số phát tán, hệ số khuếch tán khí theo lớp ổn định khí quyển Pasquill–Gifford;
Số liệu và ví dụ hoàn toàn từ thực tế Việt Nam;
Tài liệu tham khảo theo chuẩn APA, cập nhật đầy đủ QCVN, EPA, EMEP, EN 13725..

Cuốn sách không chỉ dành cho chuyên gia và tư vấn môi trường mà còn hữu ích cho cán bộ thẩm định, quản lý dự án, nhà đầu tư, sinh viên cao học và nghiên cứu sinh ngành môi trường, kỹ thuật môi trường, khí tượng và xây dựng. Với cách trình bày dễ tiếp cận, cấu trúc chặt chẽ và ví dụ cụ thể, sách giúp người đọc từng bước làm chủ công cụ mô hình, từ đó nâng cao chất lượng kỹ thuật của báo cáo ĐTM – một điều kiện thiết yếu để được phê duyệt đầu tư trong bối cảnh mới.

Trong xu thế hội nhập và minh bạch hóa công tác quản lý môi trường, mô hình toán lan truyền ô nhiễm không khí sẽ không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc trong báo cáo ĐTM. Cuốn sách “Đánh giá tác động môi trường chuyên nghiệp – Tập 1” chính là cầu nối giữa lý thuyết khoa học và ứng dụng thực tiễn, giúp nâng cao năng lực kỹ thuật của các bên liên quan.

Không chỉ là tài liệu tham khảo, đây còn là công cụ làm việc thực tế, góp phần tạo dựng niềm tin vào công tác ĐTM – công cụ pháp lý bảo vệ môi trường sống của cả cộng đồng.